ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ, ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΖΕΦΑΛΗ

Ένα άρθρο για γονείς και προπονητές παιδιών. 

Σκηνή από το παρελθόν: δεκάδες νεαροί δρομείς αντοχής που προπονούνται σκληρά σε ένα στάδιο στίβου. Μέρα παρά μέρα, ή και κάθε μέρα, εκτελούν επαναλαμβανόμενες αναερόβιες προπονήσεις υψηλής έντασης.

Λίγα χρόνια μετά: δύο εξ αυτών γίνονται πανελληνιονίκες στις κατηγορίες Παμπαίδων-Παγκορασίδων ή Παίδων-Κορασίδων και οι περισσότεροι δε θέλουν να ξαναπεράσουν έξω από στάδιο.

Σκηνή από το μέλλον (αν και ήδη έχει κάνει τις πρώτες εμφανίσεις της): νεαροί γονείς να προτρέπουν ή να επιβάλλουν στα παιδιά τους να συμμετέχουν σε αγώνες μεγάλων αποστάσεων ανεξαρτήτως απόστασης στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους¹. 

Διαχρονική σκηνή ελληνικών γηπέδων: γονείς στην κερκίδα να κοουτσάρουν τα παιδιά τους, φωνάζοντας και αγνοώντας τον προπονητή ή την ψυχολογία των παιδιών τους, προπονητές να κατακρίνουν και να αποκαρδιώνουν τα παιδιά, στοχεύοντας μόνο στη νίκη και τρομαγμένους μικρούς αθλητές να κοιτάζουν μία στον πάγκο και μία στην κερκίδα, στερούμενοι τη χαρά της συμμετοχής και του νοήματος του αθλητισμού. 

Εδώ και καιρό θεωρώ καθήκον μου να ανασύρω το παρόν ζήτημα με την ελπίδα να προβληματίσει γονείς και προπονητές, γνωρίζοντας ότι ο προβληματισμός αποτελεί την απαρχή της επίλυσης και αλλαγής μιας κατάστασης.

Πιθανά, ορισμένοι προπονητικοί όροι θα ξενίσουν τους γονείς, ωστόσο αν μείνουν στην ουσία του ζητήματος, μάλλον θα βγουν ωφελημένοι. Θα προσπαθήσω ωστόσο να είμαι όσο πιο επεξηγηματικός γίνεται σε κάποιους τεχνικούς όρους. Η δυσκολία και η σημαντικότητα του θέματος θα αναγκάσει τον γράφοντα να επεκταθεί σε ένα αρκετά εκτενές άρθρο. Τελευταία, ήμουν έτοιμος να αναθεωρήσω και να προχωρήσω στη συγγραφή σύντομων και μικρών άρθρων, ώστε να διαβάζονται ευκολότερα. Ωστόσο, μια συζήτηση με τον εξαίρετο φωτογράφο και εκδότη του πρώτου ελληνικού περιοδικού για τον στίβο Athletics, Άγγελο Ζυμάρα και μια δήλωσή του για την απόλαυση του να διαβάζει μεγάλα, αλλά εμπεριστατομένα άρθρα, με οδήγησε στη συγγραφή του παρόντος άρθρου με τη συγκεκριμένη μορφή. 

Αυτό που θα πρέπει να ξεκαθαριστεί εξ’ αρχής είναι ότι τα παιδιά στον αθλητισμό δεν είναι ενήλικες σε μικρογραφία! Ούτε σωματικά, ούτε συναισθηματικά, ούτε ψυχικά! Αυτός είναι και ο λόγος που διεξάγονται πληθώρα ερευνών με σκοπό την καλύτερη και πιο εξειδικευμένη προπόνηση στην παιδική ηλικία!

Στόχος της εκγύμνασης θα πρέπει να είναι οι υγιέστερες νέες γενιές. Δυστυχώς όμως ο τρόπος ζωής, η διατροφή και οι συνήθειές μας απέχουν αρκετά απ’ αυτό. Συχνά κυμαινόμαστε μεταξύ των δύο άκρων, της παχυσαρκίας και της υπερβολικής άσκησης! Μια παράμετρος που συχνά παραβλέπεται είναι η ψυχική υγεία των παιδιών. Στόχος του άρθρου και των προβληματισμών που θέτει είναι να «αμβλύνει τις μεγάλες γωνίες» προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση και να δείξει στους γονείς, κυρίως, μια άλλη οπτική του αθλητισμού, ίσως πιο υγιή για τα παιδιά τους.

Ρεαλιστικά σενάρια της ελληνικής πραγματικότητας²:

Όταν με ρωτούν γονείς που να εγγράψω το παιδί μου που είναι  τεσσάρων ή πέντε ετών, η απάντησή μου είναι στην παιδική χαρά! Να το πηγαίνουν όσο πιο συχνά μπορούν στην παιδική χαρά και να το αφήνουν να κινείται, να τρέχει, να ανεβαίνει, να σκαρφαλώνει. Μακάρι βέβαια να διαθέταμε περισσότερες δημιουργικές παιδικές γωνιές κίνησης, και όχι τις συνηθισμένες, παθητικές, «παιδικές χαρές» που αναγκάζουν τα παιδιά μας να περιστρέφονται παθητικά γύρω-γύρω, πάνω κάτω, μπρος – πίσω, κρατώντας τα καθηλωμένα και αμέτοχα προετοιμάζοντας τους μελλοντικούς παθητικούς τηλεθεατές και καταναλωτές. Ωστόσο, είναι θετικό ότι τα παιδιά συνήθως βρίσκουν τον δρόμο τους και ξέρουν πώς να κινηθούν!

Στην επόμενη ερώτηση που συχνά μου τίθεται, σε ποιον σύλλογο/ομάδα να εγγράψω τα παιδιά μου, η απάντησή μου είναι η εξής: καθίστε με το παιδί σας στην κερκίδα και παρατηρήστε την προπόνηση ενός ατομικού ή ομαδικού αθλήματος που σας ενδιαφέρει. Παρατηρήστε τους προπονητές. Μιλάνε όμορφα στα παιδιά; Στέκονται κοντά τους; Παρατηρήστε τα παιδιά. Είναι χαρούμενα; Κινούνται; Προτιμήστε έναν σύλλογο που πληροί τέτοια κριτήρια κι όχι μόνο αν ο προπονητής είναι γνωστός σας. Αν χρειαστεί πηγαίνετε και σε μια δεύτερη προπόνηση. Κάνουν διαφορετικά πράγματα; Τα παιδιά εξακολουθούν να διασκεδάζουν; Μαζέψτε εικόνες και ρωτήστε και τα παιδιά σας ποιον προπονητή ή σύλλογο προτιμούν, μεταξύ δύο ή τριών πιθανών προτάσεών σας, εφόσον εξετάσετε τις σπουδές των προπονητών, το ήθος, τη φιλοσοφία του συλλόγου/ομάδας, τις πιθανές επιτυχίες, τη διάρκεια των αθλητών και ότι άλλο θεωρείτε ότι χρειάζεται.

Στην ερώτηση πόσο νωρίς μπορούν να ξεκινήσουν να προπονούνται τα παιδιά, η απάντηση είναι, νωρίς, πολύ νωρίς. Ακόμη και στα έξι τους χρόνια ή και νωρίτερα σε ορισμένα αθλήματα, εφόσον όμως γίνεται με συγκεκριμένες προϋποθέσεις! Αρκεί να προπονούνται με Καθηγητές Φυσικής Αγωγής ή Επιστήμονες Υγείας όπως θα ήταν δόκιμο να ονομάζονται, οι οποίοι έχουν επαρκές παιδαγωγικό υπόβαθρο, ώστε να διασφαλίζεται η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση με τους ασκούμενους, οι οποίοι μπορεί να κυμαίνονται από την πρώιμη παιδική ηλικία μέχρι την εφηβεία. Σκοπός της άθλησης σε αυτή την ηλικία είναι η σωστή εκγύμναση του σώματος τονίζοντας την ορθή ανάπτυξη των συστημάτων, την εκμετάλλευση των ευαίσθητων φάσεων της ανάπτυξης και την καλλιέργεια της αγάπης του παιδιού για την κίνηση και την άθληση.  

Και αφού ξεκίνησε η άθληση του παιδιού μας, ας δούμε πώς εξελίσσεται η διαδικασία. Μήπως είμαστε από αυτούς τους γονείς που θέλουμε να κάνει συνεχώς το παιδί μας νέα ρεκόρ ή να κερδίζει αυτό ή η ομάδα του; Σε κάθε προπόνηση; Σε κάθε αγώνα; 

Αν ναι, θεωρώ ότι κάπου έχει γίνει κάποιο λάθος ή παρανόηση και καλό θα είναι να αναλογιστούμε μερικά  στοιχεία που σχετίζονται με την άσκηση και την παιδική ηλικία³.

• Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις στη βιολογική ωρίμανση των παιδιών κατά την εφηβική τους ανάπτυξη κατά περίπου 1,5 ή 2 χρόνια ή και περισσότερο σε αρκετές περιπτώσεις. Συμπερασματικά, οποιεσδήποτε συγκρίσεις μεταξύ παιδιών στις ηλικίες 10 έως 15 ετών περίπου, ή και λίγο αργότερα, ενέχουν τον κίνδυνο διαφοροποιήσεων ως επίπεδο απόδοσης. Είναι δηλαδή σαν να αγωνίζονται αθλητές διαφορετικών ηλικιών μεταξύ τους. Έτσι, τα παιδιά με καθυστερημένη βιολογική ανάπτυξη έχουν ένα μελλοντικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων, αρκεί να προπονηθούν σωστά και να προετοιμαστούν για την αλλαγή αυτή! Τα δε άλλα, με την πρόωρη ανάπτυξη, θα έχουν ένα ψυχολογικό πλεονέκτημα, εφόσον οι προπονητές και οι γονείς τους τα προετοιμάσουν ψυχολογικά για την επερχόμενη βελτίωση των άλλων παιδιών και τη συνέχιση της προσπάθειας, παρά την ενδεχόμενη δυσκολία διατήρησης της πρωτιάς που συνήθιζε να κατέχει με σχετική ευκολία τα προηγούμενα χρόνια.

• Είναι γνωστό ότι στα πρώτα στάδια ενασχόλησης των παιδιών με τον αθλητισμό πρέπει να εκτελούνται παιγνιώδεις δραστηριότητες (τύπου Kids’ Athletics⁴) και να δίνονται ποικίλα ερεθίσματα που προάγουν τη γενική πολυπλευρικότητα, την ισορροπία, το ρυθμό, την οπτική και ακουστική αντίδραση κ.ά. Στόχος είναι το παιδί να προπονείται για να διασκεδάζει και να αγαπήσει την κίνηση.  Σε επόμενο στάδιο στοχεύεται η προπόνηση, ώστε να μάθει ο αθλητής να προπονείται και να αγαπήσει τη διαδικασία της προπόνησης. Τότε εκτελούνται δραστηριότητες ειδικής πολυπλευρικότητας, βασικές δεξιότητες του αθλήματος και των πιθανών αγωνισμάτων που θα ασχοληθεί ο αθλητής και σταδιακά δίνεται έμφαση στην τεχνική. Επιτυγχάνεται έτσι μια μη στοχευόμενη ανάπτυξη της αθλητικής επίδοσης.

• Η προπονητική διαδικασία στην παιδική και εφηβική ηλικία έχει δικούς της στόχους και περιεχόμενα. Όπως αναφέρει ο πρόεδρος της Επιτροπής Επιμόρφωσης του ΣΕΓΑΣ, καθηγητής για σειρά ετών του ΤΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης κ. Κέλλης Σπύρος σε κάποια από τις διαδικτυακές παρουσιάσεις του ΣΕΓΑΣ (μια εξαιρετικά ωφέλιμη πρωτοβουλία που πρέπει να μνημονεύεται και να χαιρετίζεται από όσο το δυνατόν περισσότερους προπονητές), δεν πρόκειται για μια μειωμένη ποσοτικά και ποιοτικά προπόνηση ενηλίκων, αλλά υπόκειται σε δικές της προϋποθέσεις και νομοτέλειες.

• Τα πρώτα 5 με 6 χρόνια ενασχόλησης του αθλητή με την προπονητική διαδικασία ο αγώνας, σε οποιαδήποτε στιγμή του έτους κατέχει θέση βοηθητική και όχι αυτοσκοπό. Η προπόνηση είναι δομημένη για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, και όχι για αυτήν κάθε αυτήν κορύφωση στους αγώνες.

• Πρέπει να θυμόμαστε ότι για κανένα άθλημα δεν είναι ωφέλιμη η πρόωρη εξειδίκευση των παιδιών και φυσικά η πολύ έντονη προπόνηση για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Τα τελευταία είναι υπεύθυνα για συχνούς τραυματισμούς νέων αθλητών, τους οποίους παρουσίαζαν στο παρελθόν οι ενήλικες αθλητές. Έτσι, δεν είναι σπάνιο να «εξαφανίζονται» από το αθλητικό προσκήνιο λόγω τραυματισμών πολλά παιδιά που θεωρούνταν ταλέντα, πολύ πριν ολοκληρώσουν τη διαδικασία της ανάπτυξής τους και φυσικά δεν τα βλέπουμε ποτέ σε αγώνες Ανδρών – Γυναικών όπως θα προσδοκούσαν τα ίδια, οι γονείς και οι προπονητές τους. Προφανώς εδώ θα πρέπει να προβληματιστούν ιδιαίτερα εκατοντάδες γονείς ποδοσφαιριστών-ταλέντων με προσδοκίες επιπέδου Champions League, που δυστυχώς ποτέ δεν έπαιξαν σε καμία Εθνική Κατηγορία. Το λάθος, προφανώς, έγινε είτε λόγω υψηλών προσδοκιών, είτε λόγω λάθος διάγνωσης ταλέντων, είτε λόγω λανθασμένων και βεβιασμένων προπονητικών μεθόδων.

• Τα παιδιά με πρόωρη εξειδίκευση (που συνήθως συνοδεύονται και με μεγάλες εντάσεις ή όγκο προπόνησης) παρουσιάζουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία στασιμότητα στις επιδόσεις τους, με ότι αυτό συνεπάγεται για την μελλοντική τους αθλητική εξέλιξη. Το νευρικό σύστημα των παιδιών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στα πρώτα χρόνια της ζωής τους και δεν μπορεί να ανεχθεί μεγάλες ποσότητες αναερόβιας προπόνησης (προπόνησης παρατεταμένης διάρκειας και ταυτόχρονα υψηλής έντασης).

Πριν από την εφηβεία τα αγόρια και τα κορίτσια είναι λιγότερο ικανά να δραστηριοποιήσουν τον αναερόβιο γαλακτικό μηχανισμό και η ικανότητα ανοχής στην οξείδωση είναι ανεπαρκής. Τα παιδιά διαθέτουν έναν ειδικό μηχανισμό ασφαλείας που εν

εργοποιείται όταν κάποιος θέλει να υπερβεί τις δυνατότητες του αναφορικά με τη συγκέντρωση του γαλακτικού οξέος, αναστέλλοντας τους μηχανισμούς παραγωγής των γλυκολυτικών ενζύμων. Με απλά λόγια τα προέφηβα παιδιά δεν μπορούν να ανεχθούν έντονα και παρατεταμένα ερεθίσματα μέγιστης έντασης. Τα ερεθίσματα αυτά δεν δίνονται μόνο στον στίβο, αλλά με διάφορες μορφές σε πολλά αθλήματα, ατομικά ή ομαδικά.

Προφανώς, τέτοια ερεθίσματα δεν πρέπει να δίνονται από τους προπονητές, τουλάχιστον πολύ συχνά, αν νοιάζονται για την υγεία και τη μελλοντική αθλητική ανάπτυξη των παιδιών που προπονούν. Η αναερόβια γαλακτική προπόνηση θα πρέπει να ετεροχρονιστεί για την ηλικία των 15-16 ετών στα αγόρια και 13-14 ετών στα κορίτσια, δεδομένου ότι η αναερόβια γαλακτική ικανότητα δεν έχει αναπτυχθεί μέχρι αυτή την ηλικία. Ο μεταβολισμός του γαλακτικού μπορεί να βελτιωθεί μέσω της προπόνησης στις προαναφερόμενες ηλικίες, ωστόσο σημαντικότερη βελτίωση παρατηρείται στην ενηλικίωση και με την προϋπόθεση ότι ο αθλητής διαθέτει πολύ καλή αερόβια αντοχή. 

Θα πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι το αναερόβιο κατώφλι στα παιδιά είναι πιο κοντά στην VO₂max (Μέγιστη Πρόσληψη Οξυγόνου), όπως επίσης και ότι η καρδιακή συχνότητα είναι μεγαλύτερη στα παιδιά απ’ ότι στους ενήλικες. Οι καρδιακοί σφυγμοί στο επίπεδο του αναερόβιου κατωφλιού στα παιδιά μπορεί να φτάνει και τους 190 σφ. ανά λεπτό, ενώ στους ενήλικες περίπου τους 170 σφ. ανά λεπτό. Οι εντάσεις που επιλέγονται για τη βελτίωση της αερόβιας ικανότητας στις ηλικίες των 14 και 15 χρόνων πρέπει να είναι κοντά στο αναερόβιο κατώφλι και ότι ακολουθεί έναν πιο βραδύ ρυθμό από αυτόν της αναερόβιας με καλύτερες προοπτικές όμως για το μέλλον. Και προφανώς γι’ αυτό ο ΣΕΓΑΣ προσανατολίζεται στη μη συμμετοχή της κατηγορίας Κ14 στα αγωνίσματα των 300 και 600 μέτρων, ώστε να προστατέψει τα παιδιά αυτών των ηλικιών από τις επίπονες αναερόβιες διαλειμματικές προπονήσεις που απαιτούν τα εν λόγω αγωνίσματα για την κορύφωσή τους.

• Όπως εύστοχα αναφέρει ο προπονητής και Καθηγητής των ΤΕΦΑΑ Τρικάλων κ. Σούλας Δημήτριος, εάν στοχεύουμε σε μακρόπνοη αθλητική ανάπτυξη των παιδιών ο Μακροχρόνιος προγραμματισμός επιβάλλει συγκεκριμένες επιλογές και προτεραιότητες σύμφωνα με τις τρέχουσες δυνατότητες του παιδιού και τις αρχές της προπονητικής (προοδευτικότητας, ηλικίας, εξειδίκευσης κ.ά.). Επίσης, ο προσδιορισμός των εντάσεων καθώς και η επιλογή των ασκήσεων πρέπει να γίνεται στη βάση των ιδιαιτεροτήτων του παιδιού και όχι στην «αναλογική προσέγγιση», δηλαδή αν ο ενήλικας κάνει 12 x 400μ. ο μικρός πρέπει να κάνει π.χ. 6 x 400 μ. Ο προσδιορισμός των διαλειμμάτων τέλος, πρέπει να γίνεται ατομικά και όχι ομαδοποιημένα στα παιδιά καθώς δεν έχουν όλα τα παιδιά ανάγκη του ίδιου διαλείμματος σε παρόμοιες προπονήσεις.

Όπως έλεγε ο θρυλικός Νεοζηλανδός προπονητής Arthur Lydiard η προπόνηση και οι αγώνες μικρότερης απόστασης έως 200 μέτρα δεν βλάπτουν τα παιδιά, όσο μικρής ηλικίας και αν είναι αυτά. Παραδόξως, δεν τα βλάπτουν και οι αγώνες μεγαλύτερης απόστασης των 800μ. και άνω, δεδομένου ότι συνήθως η μεγαλύτερη απόσταση διασφαλίζει στους δρομείς την επιλογή μια ηπιότερης έντασης και ρυθμού. Οι μικροί δρόμοι ταχύτητας πρέπει να δουλεύονται εμφατικά στα παιδιά με την προϋπόθεση των σωστών διαλειμμάτων και ποσοτήτων.

Οι πλέον επιβλαβείς αποστάσεις και ρυθμοί των τρυφερών ηλικιών, έως 14 περίπου ετών, είναι αυτές της παρατεταμένης διάρκειας και υψηλής έντασης όπως 300 έως 500 μέτρα κατά τις οποίες προκαλείται μεγάλο χρέος οξυγόνου και εκκρίνονται υψηλά ποσά ενζύμων που τα παιδιά πριν την εφηβεία ή στα πρώιμα στάδιά της δεν μπορούν να ανεχθούν και να διαχειριστούν. Ο υψηλός χρόνος διατήρησης της έντασης εξαναγκάζει συχνά πολλά παιδιά να οδηγηθούν στην υπερβολή. Συχνά αυτές οι αποστάσεις  όταν καλύπτονται στο μέγιστο της προσπάθειας, προκαλούν υψηλό πόνο, δυσαρέσκεια, ακόμη και θλίψη-μελαγχολία στους νεαρούς αθλητές. Έχετε δει ποτέ παιδιά να κλαίνε μετά την εκτέλεση τέτοιων κομματιών; Κι αν προσπαθήσει κάποιος να σας πείσει ότι ο πρωταθλητισμός κερδίζεται με πόνο και με κλάμα, απαντήστε του, ναι, αλλά όχι σε αυτές τις ηλικίες! Μετά την εφηβεία ή την ενηλικίωση ας αποφασίσει το ίδιο το άτομο αν επιθυμεί να πονέσει, να κλάψει και πόσο!

• Οι επιλογές υψηλών εντάσεων στην προπόνηση με στόχο τις γρηγορότερες προσαρμογές προκαλούν λειτουργικές διαφοροποιήσεις της καρδιάς. Οι επιλεγμένες εντάσεις πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να δίνεται έμφαση στην αποδοτικότερη λειτουργία της καρδιάς. Η προσπάθεια λοιπόν για γρηγορότερα αποτελέσματα με αλλεπάλληλες διαδοχικές έντονες προπονήσεις δεν είναι τόσο άκακες όσο φαινομενικά δείχνουν, για την πορεία της φυσιολογικής ανάπτυξης της καρδιάς των παιδιών. Θεωρώ ότι όλοι οι προπονητές το γνωρίζουν αυτό ή θα έπρεπε να το γνωρίζουν, ωστόσο η εικόνα της πρώτης παραγράφου του άρθρου δεν λέει να εκλείψει από τα ελληνικά στάδια! Η απορία είναι αν αυτό γίνεται από άγνοια ή εσκεμμένα για άμεσα αποτελέσματα; Το γεγονός ότι κάποιοι αθλητές που έκαναν παρόμοια προπόνηση δεν έπαθαν κάτι δεν είναι σίγουρα απάντηση, είτε λόγω ατομικών χαρακτηριστικών, είτε λόγω του ότι δεν γνωρίζουμε τον χρόνο που θα επέλθουν οι πιθανές βλάβες.

Οι προπονητές των δρόμων αντοχής πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι η παρατεταμένη διάρκεια του σπριντ, και όχι το ίδιο το σπριντ, αυτό που προκαλεί τη βλάβη στο μυοκάρδιο και τον οργανισμό γενικότερα, εκβιάζοντας την απότομη προσαρμογή των φυσιολογικών συστημάτων των παιδιών.

Περιορισμοί και διευκρινίσεις για το παρόν άρθρο.

Επειδή ζω και εργάζομαι στην Ελλάδα γνωρίζω καλά όλους τους περιορισμούς και τις δικαιολογίες που μπορεί να παραθέσει κάποιος ως αντίλογο στο παρόν άρθρο. Είναι αλήθεια πως δύσκολα μπορείς να πραγματευτείς ένα τόσο σύνθετο θέμα σε μερικές μόνο σελίδες. Ωστόσο, στόχος του άρθρου είναι ο προβληματισμός και η προστασία των νεαρών αθλητών με όραμα ένα καλύτερο αθλητικό μέλλον στις μεγάλες αποστάσεις, και όχι μόνο, προφυλάσσοντας τα μεγάλα αθλητικά ταλέντα που συχνά δεν προλαβαίνουν να αναδειχθούν, αφού τελειώνει η καριέρα τους στην ηλικία των 14 και 15 ετών.

Αναγνωρίζω ωστόσο τα παρακάτω:

1. Οι προπονητές στην επαρχία γνωρίζουν ότι θα «χάσουν» τους αθλητές –αθλήτριές τους στην ηλικία των 16 ή 17 ετών όταν θα ξεκινήσουν το διάβασμα και θα πρέπει να πάνε να σπουδάσουν σε κάποια άλλη πόλη. Γνωρίζουν ότι, πιθανά, κανείς δεν θα αναγνωρίσει το έργο τους και έτσι προσπαθούν να εκβιάσουν ορισμένες καταστάσεις, προπονώντας ίσως σκληρότερα τους νέους δρομείς, ώστε να πιστωθούν αυτοί, και όχι οι επόμενοι προπονητές κάποια διάκριση ή μετάλλιο! Θα πρότεινα ωστόσο αυτό να γίνεται μόνο με τη συναίνεση των γονέων ή και των ίδιων των παιδιών ενημερώνοντας για όλους τους πιθανούς κινδύνους και μειονεκτήματα της πρόωρης και υπερβολικά έντονης άσκησης.

2. Παρόλο που ορισμένοι μπορεί να αμφισβητήσουν την αξία της διαφοράς μεταξύ της βραχυπρόθεσμης ή μακροπρόθεσμης επιτυχίας θεωρώντας τις ισάξιες ή όμοιες, φαίνεται από έρευνες ότι το πότε θα έρθει αυτή η επιτυχία παίζει ρόλο στην ευημερία των ατόμων. Ως ευημερία ορίζεται η θετική και βιώσιμη κατάσταση που επιτρέπει στα άτομα να ευδοκιμήσουν. Η φιλοσοφία του μοντέλου μακροπρόθεσμης ανάπτυξης είναι ότι επιτρέπει την εξατομικευμένη ανάπτυξη του αθλητή και προάγει την εξέλιξη του παιδιού. Μπορεί να θυσιάζεται η βραχυπρόθεσμη επιτυχία των επιδόσεων, αλλά μεγιστοποιείται η ευχέρεια να ενισχυθεί η αίσθηση ευημερίας, προσφέροντας μακροπρόθεσμα οφέλη. Αυτή η φιλοσοφία θα βοηθήσει το παιδί να εκτιμήσει τα οφέλη της προπόνησης και να αναπτύξει το ενδογενές κίνητρο για συμμετοχή σε αυτήν και συνδέεται με μελλοντικές θετικές συμπεριφορές (Wang and Biddle, 2007). Προφανώς, η επιτυχία είναι υποκειμενική! Για άλλους το γεγονός ότι το παιδί τους ήταν Πανελληνιονίκης στα 13 του χρόνια μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό όπως και να είναι πανελληνιονίκης στην κατηγορία των Νέων ή των Ανδρών. Σεβαστό! Αρκεί να μπορούν στην πορεία να διαχειριστούν τις πιθανές μελλοντικές απογοητεύσεις και συναισθηματικές φορτίσεις του ατόμου. 

3. Θα ήταν ωραίο αν η πολιτεία έβρισκε κάποιον τρόπο να επιβραβεύσει τη μαζική συμμετοχή και μακρόχρονη ενασχόληση υγιών παιδιών στην παιδική και εφηβική ηλικία. Έτσι οι προπονητές θα έχουν έναν λόγο παραπάνω να προπονούν τα παιδιά σωστότερα και βάσει του ορθολογιστικού αναπτυξιακού μοντέλου προπόνησης, να αναδεικνύουν αθλητές που παραμένουν για πολλά χρόνια σε καλό επίπεδο και μελλοντικά θα μπορούν να κορυφώσουν τις επιδόσεις τους. Κανένα παιδί δεν είναι ίδιο με το άλλο, ωστόσο η μακρόχρονη ανάπτυξη του στίβου και πιο συγκεκριμένα των δρόμων αντοχής, απαιτεί στοχευμένες ενέργειες από πλευράς προπονητών και πολιτείας.

4. Θα είναι καλό οι ίδιοι οι αθλητές όταν ευχαριστούν τον προπονητή που τους ανέδειξε στο βάθρο να κάνουν τουλάχιστον μια αναφορά στους προηγούμενους προπονητές τους που τους επέτρεψαν στη φάση της ενηλικίωσής τους να βρίσκονται ακόμη στο αθλητικό στερέωμα. Θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αυτό δεν είναι δεδομένο και υπάρχουν εκατοντάδες αθλητές που η λανθασμένη προπόνηση ή η πολύ υψηλή επιβάρυνση στη διάρκεια της νεότητάς τους δεν τους επέτρεψε να φτάσουν ποτέ στις κατηγορίες Ανδρών & Γυναικών, εκεί όπου η ωριμότητα και η σοφία θα τους έκανε να ξέρουν τι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους όσον αφορά τον αθλητισμό. Δεν πρέπει φυσικά να παραβλέπουμε τα γενετικά προκαθορισμένα όρια του κάθε αθλητή και το γεγονός ότι μπορεί απλά να έχουμε φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας νωρίτερα από ότι υπολογίζαμε. Προφανώς, με τα ίδια προπονητικά ερεθίσματα δύο άτομα δεν θα φτάσουν στο ίδιο επίπεδο.

5. Πιθανότατα πάντα θα υπάρχουν εξαιρέσεις με γονείς που θα πιέζουν τα παιδιά τους να πετύχουν πρόσκαιρα αποτελέσματα ή να δουν να υλοποιούνται τα δικά τους όνειρα μέσα από τα παιδιά τους, ικανοποιώντας τις δικές τους προσδοκίες ή εκμεταλλευόμενοι την πρόωρη βιολογική ανάπτυξη του παιδιού τους. Το ίδιο και προπονητές που ξέρουν ότι θα χάσουν αυτό το πλεονέκτημα του να έχουν ένα 12χρονο παιδί που είναι βιολογικά σαν 16 και ανταγωνίζεται άλλα «αμούστακα» 12χρονα ή 10χρονα σε βιολογική ανάπτυξη παιδιά . Το κακό είναι ότι δεν θα μάθουμε ποτέ που θα έφτανε αυτό το παιδί αν δουλεύονταν σωστά και με γνώμονα την μακρόχρονη ανάπτυξη!

Θα ήθελα να ολοκληρώσω με μερικές χρηστικές και εύκολα, θεωρώ, υλοποιήσιμες συμβουλές σε όσους μου το επιτρέπουν⁵. 

Συμβουλές προς τους διοργανωτές αγώνων δρόμων αντοχής επί δημοσίας οδού & ορεινούς τρεξίματος:

• Μην επιβραβεύετε με μετάλλιο ή κύπελλο τον μικρότερο ηλικιακά αθλητή-αθλήτρια. Εν αγνοία σας, ίσως έτσι προτρέπετε σε πρόωρη συμμετοχή και λανθασμένη ανάπτυξη των φυσιολογικών συστημάτων των παιδιών. Σήμερα μπορεί να συμμετέχουν στα 10 χλμ που δεν είναι ίσως κακό, εφόσον το τρέξουν σε μέτρια προσπάθεια ή αερόβια (σχετικά χαλαρά χωρίς έντονο λαχάνιασμα), αλλά σύντομα θα προσπαθήσουν να συμμετέχουν και στα 42 χλμ. και γιατί όχι και στα 100 και πλέον χιλιόμετρα! 

• Μη θεσπίζετε βράβευση ηλικιακής 13-18 σε αγωνίσματα μεγαλύτερων αποστάσεων από αυτά που προβλέπει το πρόγραμμα του ΣΕΓΑΣ και της IAAF,  τα οποία λαμβάνουν υπόψη την ανάπτυξη των παιδιών, δηλαδή 3000 μ. για τα παιδιά Γυμνασίων και 5000μ. για παιδιά Λυκείων⁶. Είναι πολύ πιθανό τα μικρότερα παιδιά να τον τρέξουν στο μέγιστο της προσπάθειάς τους και των δυνατοτήτων τους στρεσάροντας πιθανά την καρδιά τους περισσότερο από το επιθυμητό. Αντίθετα, ενισχύστε τους αγώνες παιδιών έως 1200 μέτρα μαθητών δημοτικών σχολείων, έως 3 χλμ. παιδιών Γυμνασίου και 5 χλμ μαθητών Λυκείου! Φυσικά υπάρχουν παιδιά με αρκετά μεγάλη προπονητική ηλικία που θα μπορούσαν να τρέξουν με αξιώσεις αποστάσεις ίσες ή μεγαλύτερες των 5 χλμ. ή και παραπάνω. Ωστόσο αυτό θα έπρεπε να γίνει υπό προϋποθέσεις, που συχνά είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Τουλάχιστον, ας μην τονίζεται η μικρή ηλικία ως προσόν ή επίτευγμα στη βράβευση, παρόλο που επικοινωνιακά μπορεί να φαίνεται εντυπωσιακό.

Συμβουλές προς τους γονείς:

• Μην παρακολουθείτε επισταμένα και συστηματικά τις προπονήσεις των παιδιών σας ρωτώντας συνεχώς πράγματα για αυτήν και κρίνοντας το έργο των προπονητών, ανεξαρτήτως αθλήματος! Στα ομαδικά γίνονται τα μεγαλύτερα λάθη και συχνά οι γονείς καταστρέφουν το μέλλον των παιδιών τους παρά τη θέλησή τους. Ενδεικτικά αναφέρω ότι στις παιδικές ακαδημίες του Άγιαξ, αλλά και άλλων μεγάλων συλλόγων, απαγορεύεται η είσοδος των γονέων στις προπονήσεις των παιδιών! Μια ερώτηση προς προβληματισμό των γονιών θα ήταν η εξής: πηγαίνουμε και στο φροντιστήριο των Αγγλικών ή των Μαθηματικών και κρίνουμε τον καθηγητή και το μάθημα ή μόνο στο άθλημα του παιδιού μας;

• Οι μοναδικές ίσως  ερωτήσεις που θα έπρεπε να απευθύνουμε στα παιδιά μας μετά από έναν αγώνα είναι: «Το ευχαριστήθηκες;» και «Έκανες το καλύτερο που μπορούσες»; Αν θέλει να μας πει κάτι άλλο το παιδί θα μας το πει μόνο του. Νοιαστείτε για τα συναισθήματά του και τα θέλω του! Καλό θα είναι να εμπιστεύεστε τον προπονητή του παιδιού σας και να μην γίνεστε μεταφορέας ειδήσεων.

• Αν δεν γίνατε ο αθλητής που ονειρευόσασταν στα παιδικά σας χρόνια, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι το παιδί σας θέλει να γίνει ο αθλητής που εσείς ονειρεύεστε να γίνει! Μπορεί τα ταλέντα του και οι κλίσεις του να είναι διαφορετικά από τα δικά σας. Αν το επιθυμεί, φυσικά και να το ενθαρρύνετε με όλες σας τις δυνάμεις! 

• Μην κάνετε το λάθος να εφαρμόζετε εσείς στο παιδί σας πρακτικές και προπονήσεις που είδατε στο You-Tube να εκτελεί κάποιος πρωταθλητής ή φτασμένος αθλητής, και ειδικά όταν δεν αναφέρονται η ποσότητα της άσκησης, το διάλειμμα ή τα σετ. Προσωπικά πιστεύω ότι πολλές αθλητικές καριέρες έχουν χαθεί από βίντεο με πλειομετρικές ασκήσεις και άλματα βάθους που εκτελέστηκαν χωρίς να τηρείται η αρχή της προοδευτικότητας, οι σωστές ποσότητες και διαλείμματα. Συμβουλευτείτε κάποιον πτυχιούχο Καθηγητή Φυσικής Αγωγής και μη βιάζεστε για πρόσκαιρα αποτελέσματα. Μαγικές προπονήσεις δεν υπάρχουν. Μόνο με σωστή αλληλουχία προπόνησης και εργατικότητα επιτυγχάνονται άριστα αποτελέσματα. Καλύτερα λιγότερο προπονημένος και υγιής, παρά πρόσκαιρα, περισσότερο γυμνασμένος κι έπειτα τραυματίας, ή ακόμη χειρότερα θεατής, για το υπόλοιπο της καριέρας του.

• Να χαίρεστε όταν το παιδί σας χάνει -έστω και κάπου-κάπου- γιατί είναι ένας από τους τρόπους ώστε να γίνει καλύτερο. Δεν μπορεί -και ίσως δεν πρέπει- να κερδίζει συνεχώς όλους τους άλλους. 

Προς τους προπονητές:

• Θα πρέπει να γραφτεί ολόκληρο ξεχωριστό άρθρο για εμάς τους προπονητές. Το σίγουρο είναι ότι δεν είμαστε αλάνθαστοι και ότι χρειάζεται συνεχώς να μελετάμε, αν θέλουμε να εξελισσόμαστε προς το καλύτερο! Όχι μόνο άρθρα προπονητικής, αλλά και παιδαγωγικής και ψυχολογίας!

Ας θυμόμαστε όλοι οι προπονητές που επιθυμούμε τη σωστή ανάπτυξη των παιδιών και τη μακροχρόνια διάκρισή τους τη ρήση του προπονητή C. Holmar: “Αν μπορείς να πείσεις ένα παιδί που ασχολείται με τους δρόμους μεγάλων αποστάσεων να προπονείται και να μην αγωνίζεται στη διάρκεια της προπόνησης μέχρι την ωριμότητα, αυξάνεις τις πιθανότητες να έχεις έναν ενήλικα πρωταθλητή μεγάλων αποστάσεων, ακόμη κι έναν Ολυμπιονίκη»! Πιθανά να ισχύει και για άλλα αθλήματα! Κανένας δεν έγινε πρωταθλητής αν δεν το ήθελε πραγματικά πολύ, ανεξάρτητα από τη βούληση των γονιών ή των προπονητών του.

Σε κανέναν τομέα της κοινωνίας, και δη στη χώρα μας, δεν υπάρχει τελειότητα στο σύνολό της. Όπως εξακολουθούν να υπάρχουν αυτοί που οδηγούν μεθυσμένοι ή περνούν με κόκκινο το φανάρι, κάπως έτσι θα συνεχίσουν να ενθαρρύνουν οι γονείς τα παιδιά τους για την «πάση θυσία» νίκη και οι προπονητές να δουλεύουν «στα κόκκινα» τους μικρούς αθλητές τους παραβλέποντας ότι αυτοί δεν είναι «μινιατούρες» ενηλίκων.  Τουλάχιστον, ας είναι ολοένα λιγότερα τα παιδιά που εγκαταλείπουν την άθληση εξαιτίας της πίεσης των γονιών τους και των λαθών των προπονητών τους.

Δημήτρης Τζεφαλής

Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, 

Προπονητής Δρόμων Μεγάλων Αποστάσεων    E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Υποσημειώσεις:

1. Δεν αναφερόμαστε στη συμμετοχή και τον τερματισμό σε αγώνες μεγάλων αποστάσεων έως π.χ. 10 χλμ., αλλά για τερματισμό σε αυτούς με την υψηλότερη δυνατή ένταση, αφού συχνά στόχος είναι η καλύτερη δυνατή θέση ή το βάθρο της μικρότερης ηλικιακής κατηγορίας ή ακόμη και της γενικής κατηγορίας.
2. Το άρθρο αφορά όλα τα αθλήματα, ομαδικά ή ατομικά, ανεξάρτητα από τις συχνές αναφορές στον κλασικό αθλητισμό και τους δρόμους αντοχής.
3. Αρκετά κομμάτια στην πορεία του άρθρου αναφέρονται σε προπονητές. Ωστόσο, θεωρώ ότι μπορεί να ενδιαφέρουν ορισμένους γονείς και γι’ αυτό το λόγο δεν χωρίστηκε το άρθρο σε δύο μέρη όπου το ένα θα αφορά τους γονείς και το άλλο τους προπονητές.
4. Παιχνίδια στίβου σε ομάδες παιδιών με ομαδική βαθμολογία που κάνει ιδιαίτερα διασκεδαστικό τον στίβο σε μικρές ηλικίες μαθαίνοντας παράλληλα στα παιδιά τα περισσότερα αγωνίσματα του στίβου στην απλή τους μορφή.
5. Προσπαθώ να εφαρμόζω την αρχή ότι, δεν συμβουλεύω άτομα τα οποία δεν ζητούν τη γνώμη μου. Ωστόσο, πιστεύω ότι για να έχετε διαβάσει το άρθρο ως εδώ, ίσως να σας ενδιαφέρει η συμβουλή μου και η γνώμη μου! Είναι προϊόντα μελέτης,  εμπειρίας και  συζητήσεων με γονείς  και παιδιά.
6. Λάβετε υπόψη ότι τα 10 χλμ. εμφανίζονται από τις κατηγορίες 18 ετών και άνω στο Πρόγραμμα της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Στίβου!

Βιβλιογραφία:

Huppert FA, Baylis N, and Keverne B. (2004). Introduction: Why do we need a science of well-being? Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci 359: 1331–1332.

Lloyd R. and Oliver J. (2012). The Youth Physical development model: a new approach to long term athletic development. Strength and Conditioning Journal.  34(3): 61-72 

Lydiard A., and Gilmour G. (2017). Running with Lydiard. Meyer & Meyer Sport. 13:223-225

Wang C. and Biddle S. (2007) Understanding young people’s motivation towards exercise. In: Intrinsic Motivation and Self-Determination in Exercise and Sport. Hagger MS and Chatzisarantis NLD, eds. Champaign, IL: Human Kinetics. pp. 193–208

Κουτσιώρας Γ. (2017). Πρόταση αναθεώρησης του αγωνιστικού σχεδιασμού στις αναπτυξιακές ηλικίες. Παρουσίαση διαδικτυακών σεμιναρίων ΣΕΓΑΣ.

Κέλλης Σ. (2017). Σύγχρονες τάσεις μακροχρόνιου προγραμματισμού στον κλασικό αθλητισμό. Παρουσίαση διαδικτυακών σεμιναρίων ΣΕΓΑΣ.

Σούλας Δ. (2014). Η προπόνηση της φυσικής ικανότητας της αντοχής σε ότι αφορά την αερόβια και την αναερόβια αντοχή στις ηλικίες της αναπτυξιακής φάσης.  Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού Παν. Θεσσαλίας Τοπική Επιτροπή ΣΕΓΑΣ. Θεσσαλίας. Παρουσίαση διαδικτυακών σεμιναρίων ΣΕΓΑΣ.

Σούλας Δ. (2015). Ο μακροχρόνιος  προγραμματισμός των στοιχείων προπονητικής επιβάρυνσης (αερόβια προπόνηση) στους δρόμους ημιαντοχής – αντοχής. Παρουσίαση διαδικτυακών σεμιναρίων ΣΕΓΑΣ.

Τζεφαλής Δ. (2018). Φέρνοντας κοντά τις μεγάλες αποστάσεις. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Sportbook.