Τι είναι η "αθλητική καρδιά"
Η καρδιά του αθλητή υφίσταται λειτουργικές και μορφολογικές μεταβολές, οι οποίες οφείλονται στην προσπάθεια προσαρμογής στην έντονη άσκηση. Οι μεταβολές αυτές είναι ανάλογες του τύπου, της έντασης και της διάρκειας της άσκησης.
Στην ισοτονική (δυναμική) άσκηση, όπως στους αγώνες δρόμου μακρών αποστάσεων, οι κύριες μεταβολές είναι εκείνες της χρόνιας υπερφόρτισης όγκου, δηλαδή η αύξηση της διαμέτρου των καρδιακών κοιλοτήτων, με ανάλογη αύξηση του πάχους των καρδιακών τοιχωμάτων, με αποτέλεσμα η σχέση μάζας προς όγκο να παραμένει αμετάβλητη.
Στην ισομετρική (στατική) άσκηση, όπως στην άρση βαρών, προέχουν οι συνέπειες της χρόνιας υπερφόρτισης πίεσης, δηλαδή η αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων, χωρίς όμως αύξηση της διαμέτρου, με αποτέλεσμα η σχέση μάζας προς όγκο να αυξάνει.
Η κλινική εξέταση, το ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας και η υπερηχοκαρδιογραφική μελέτη μπορούν να μας δώσουν στοιχεία για την καρδιακή προσαρμογή στην άσκηση, τη λεγόμενη εικόνα της "αθλητικής καρδιάς"
Τι είναι ο προαθλητικός καρδιολογικός έλεγχος;
Πρόκειται για έναν καρδιολογικό έλεγχο που σχετίζεται µε την έναρξη κάποιας αθλητικής δραστηριότητας είτε ψυχαγωγικής είτε ερασιτεχνικής είτε επαγγελµατικής. Η αναγκαιότητά του εξαρτάται άµεσα από την ηλικία του ατόµου, αν και συνήθως αφορά σε παιδιά σχολικής ηλικίας που αρχίζουν να αθλούνται. Βεβαίως, σύµφωνα µε τις οδηγίες που ισχύουν διεθνώς, πιστοποιητικό καρδιολογικού ελέγχου απαιτείται όταν πρόκειται για επαγγελµατικό αθλητισµό ή έστω για ερασιτεχνικό που έχει ωστόσο διαστάσεις µόνιµης και τακτικής δραστηριότητας, δηλαδή σε ανθρώπους που είναι ενταγµένοι σε συλλόγους κλπ
Ο προαθλητικός έλεγχος έχει σαν πρώτο στόχο την πρόληψη του αιφνίδιου θανάτου στη διάρκεια σωματικής άσκησης. Επίσης σκοπός του προαθλητικού ελέγχου είναι και η διάγνωση παθολογικών καταστάσεων που δεν αποκλείουν την πλήρη ή με περιορισμούς αθλητική δραστηριότητα, αλλά απαιτούν ειδικές προφυλάξεις και παρακολούθηση.
Ο αιφνίδιος θάνατος στη διάρκεια αθλητικής δραστηριότητας ή και γενικότερα φυσικής άσκησης αποτελεί ένα σπάνιο (1:100.000 αθλητές ανά έτος) αλλά ιδιαίτερα τραγικό γεγονός, καθώς αφορά συνήθως άτομα νεαρής ηλικίας και σε άριστη φυσική κατάσταση. Ο αθλητισμός και η άσκηση μάλλον λειτουργούν ως εκλυτικοί παράγοντες των απειλητικών για τη ζωή κοιλιακών αρρυθμιών σε άτομα με προδιάθεση, αλλά υπάρχουν και θεωρίες που ενοχοποιούν την έντονη και χρόνια άσκηση για αρρυθμιογόνο αναδιαμόρφωση της καρδιάς.
Η συχνότητα εμφάνισης του αιφνίδιου θανάτου είναι παρόμοια τόσο στους επαγγελματίες όσο και στους ερασιτέχνες αθλητές. Είναι εξαιρετικά φύλο-εξαρτώμενη, με την πιθανότητα αιφνίδιου θανάτου στις γυναίκες να είναι 2-25 φορές μικρότερη από ό, τι στους άνδρες. Τέλος η συχνότητα εμφανίζεται 5-10 φορές υψηλότερη σε άτομα άνω των 35 ετών σε σύγκριση με νεότερους αθλητές
Σε νεότερους αθλητές (<35 ετών), συχνότερα ευθύνεται ένα ευρύ φάσμα συγγενών και κληρονομικών δομικών ή και ηλεκτρικών καρδιακών νοσημάτων (ανώμαλη έκφυση στεφανιαίων αρτηριών, μυοκαρδιοπάθειες, καναλοπάθειες). Σε "master" αθλητές (> 35 ετών), η αθηροσκληρωτική στεφανιαία νόσος είναι η πιο κοινή αιτία των καρδιακών επεισοδίων. Ως εκ τούτου, ο καρδιολογικός έλεγχος διαφέρει μεταξύ των δύο αυτών ομάδων.
Ο προαθλητικός έλεγχος δεν προλαμβάνει πλήρως, αλλά μειώνει τον κίνδυνο καρδιακού θανάτου στον αθλητισμό.
Είναι απαραίτητη η καρδιολογική εκτίμηση πριν από τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες;
Φαίνεται ότι σε κάθε χώρα υφίσταται διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης του προαθλητικού καρδιολογικού ελέγχου. Η Ιταλία είναι η μόνη χώρα που εφαρμόζει ένα τεράστιο πρόγραμμα υποχρεωτικού προληπτικού καρδιολογικού ελέγχου, ανά έτος, για όλους τους αθλητές, που περιλαμβάνει ηχοκαρδιογράφημα και δοκιμασία κόπωσης.
Οι μεγάλες αθλητικές οργανώσεις [Διεθνής Ομοσπονδία Ποδοσφαιρικών Ενώσεων (FIFA), η Ένωση Ευρωπαϊκών Ποδοσφαιρικών Ομοσπονδιών (UEFA) και η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ)] συνιστούν τον προαθλητικό καρδιολογικό έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει κλινική εξέταση, ατομικό και οικογενειακό ιστορικό, ηλεκτροκαρδιογράφημα και υπερηχοκαρδιογράφημα. Όπου υπάρχουν ενδείξεις πιθανής καρδιακής νόσου ο έλεγχος θα πρέπει να συμπληρώνεται με δοκιμασία κόπωσης ή και καταγραφή Holter.
Η καρδιολογική εκτίμηση των αθλητών θα πρέπει να ξεκινήσει πριν την έναρξη των αθλητικών δραστηριοτήτων, η οποία για την πλειοψηφία των αθλητικών κλάδων αντιστοιχεί σε ηλικία 12-14 ετών και θα πρέπει να επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Έχει προταθεί κάθε δεύτερο έτος και συχνότερα σε νεότερους αθλητές για την έγκαιρη αναγνώριση της προόδου ορισμένων καρδιακών παθήσεων. Βεβαίως θα πρέπει να γίνεται άμεση καρδιολογική επανεκτίμηση επί εμφάνισης καρδιολογικών συμπτωμάτων κατά την άσκηση ή λίγο μετά από αυτή, αλλά και συμπτωμάτων εμφανισθέντων μετά από ιογενή λοίμωξη του αναπνευστικού ή πεπτικού συστήματος.
Πρωτόκολλο προαθλητικού ελέγχου
Το πρωτόκολλο προαθλητικού ελέγχου της ευρωπαϊκής καρδιολογικής εταιρείας περιλαμβάνει:
1. Λήψη οικογενειακού ιστορικό: καρδιακή νόσος ή αιφνίδιος θάνατος σε ηλικία
< 50 ετών
2. Ατομικό ιστορικό: συγκοπτικά επεισόδια, αρρυθμίες ή αίσθημα πόνου και
δυσφορίας κατά ή μετά την άσκηση. Λήψη αναβολικών , «συμπληρωμάτων»
αγνώστου συστάσεως ή απαγορευμένων ουσιών.
3. Προσεκτική κλινική εξέταση: Λήψη αρτηριακής πίεσης, ψηλάφηση μηριαίων,
προσεκτική ακρόαση
4. Ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας
Ο ρόλος του ηλεκτροκαρδιογραφήματος
Η προσθήκη του ηλεκτροκαρδιογραφήματος ηρεμίας στον προαθλητικό έλεγχο ενισχύει ουσιαστικά την ευαισθησία ανίχνευσης των αθλητών με μυοκαρδιοπάθειες ή καναλοπάθειες. Μια πρόσφατη μετα-ανάλυση των διαθέσιμων μελετών που συγκρίνουν την λήψη ατομικού ιστορικού, την κλινική εξέταση και το ηλεκτροκαρδιογράφημα απέδειξαν ότι η πιο αποτελεσματική στρατηγική για τον εντοπισμό των υποκείμενων καρδιακών νόσων που προδιαθέτουν σε αιφνίδιο καρδιακό θάνατο είναι το ηλεκτροκαρδιογράφημα.
Ο ρόλος του υπερηχοκαρδιογραφήματος
Συμπληρώνει το ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο και δίνει πληροφορίες για την ανατομία και τη δομή της καρδιάς. Αναγνωρίζει τα υπερηχοκαρδιογραφικά χαρακτηριστικά της αθλητικής καρδιάς, παρακολουθεί την εξέλιξη των μεταβολών της, μπορεί να εντοπίσει άτομα με δομικές καρδιακές παθήσεις όπως η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, δίφυλλη αορτική βαλβίδα, αορτική στένωση ή πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας, παθήσεις με αυξημένο κίνδυνου αιφνίδιου θανάτου.
Ο ρόλος της δοκιμασίας κόπωσης
Χρησιμοποιείται συχνότερα για την ανίχνευση της στεφανιαίας νόσου αλλά μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς της αρτηριακής πίεσης , την εκτίμηση αρρυθμιών στο ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας, όπως επίσης και για την αξιολόγηση συμπτωμάτων που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της αθλητικής δραστηριότητας ( δύσπνοια, πόνος στο στήθος,
λιποθυμικό επεισόδιο).
Η δοκιμασία κόπωσης είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε όλους τους άντρες ηλικίας μεγαλύτερης των 35 ετών που γυμνάζονται και υποχρεωτική όταν υπάρχουν παράγοντες κινδύνου στεφανιαίας νόσου.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Δ. ΜΠΟΥΓΑΣ
ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ
ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΔΡΑΜΑΣ
BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Eur Heart J 2005; 26: 516-524
Eur J Cardiovasc Prev Rehabil 2011; 18:446-58
European Journal of Preventive Cardiology 2017, Vol. 24(1) 41–69
